در دهه‌های ابتدایی قرن بیستم، با گسترش تجارت بین‌المللی، شرکت‌ها و تجار از کشورهای مختلف با مشکلات بزرگی روبرو شدند. این مشکلات عمدتاً به دلیل تفاوت در تعاریف و مفاهیم قراردادهای حمل و تحویل کالا بود. هر کشور و حتی هر شرکت، برداشت خاص خودش را از مسئولیت‌ها، هزینه‌ها، زمان انتقال ریسک و مراحل تحویل کالا داشت. این تفاوت‌ها منجر به اختلافات متعدد، تاخیر در ارسال کالا، و هزینه‌های بالا در زمینه حل و فصل دعاوی تجاری می‌شد. تجار و بازرگانان احساس می‌کردند نیاز به یک زبان مشترک و استاندارد دارند که همه‌ی طرف‌ها آن را بفهمند و بپذیرند.
اینکوترمز چیست؟
اینکوترمز (Incoterms مخفف International Commercial Terms) مجموعه‌ای از قوانین استاندارد و جهانی است که توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) تدوین شده. این قوانین با استفاده از کدهای سه حرفی (مانند FOB, CIF, DDP)، به طور دقیق وظایف، هزینه‌ها و ریسک‌ها را بین فروشنده و خریدار در فرآیند حمل و نقل کالا مشخص می‌کنند. هدف اصلی اینکوترمز، جلوگیری از سوءتفاهم و ایجاد شفافیت کامل در معاملات بین‌المللی است.
چرا قواعد اینکوترمز ضروری هستند؟
استفاده از اینکوترمز، تجارت را روان‌تر، تحویل را قابل پیش‌بینی‌تر و پرداخت را سریع‌تر می‌سازد. اما اینکوترمز محدودیت‌هایی دارد:
- به مواردی مانند قیمت، روش پرداخت، انتقال مالکیت، نقض قرارداد و مسئولیت محصول نمی‌پردازد و این موارد باید جداگانه در قرارداد ذکر شوند.
- قوانین اینکوترمز نمی‌توانند قوانین لازم‌الاجرای کشورها را نادیده بگیرند (یا نقض کنند).
مسئولیت‌ها و تعهدات اصلی در قواعد اینکوترمز
هر قاعده اینکوترمز سه موضوع کلیدی را روشن می‌کند:
- نقطه تحویل (Point of Delivery): تعریف دقیق محلی که در آن، مسئولیت و ریسک از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود.
- هزینه‌ها (Costs): مشخص می‌کند کدام طرف مسئول پرداخت هزینه‌های مختلف مانند حمل‌ونقل، بسته‌بندی، بارگیری، تخلیه و بیمه است.
- تشریفات گمرکی (Customs Formalities): تعیین می‌کند چه کسی مسئول انجام امور مربوط به ترخیص کالا برای صادرات و واردات (و پرداخت عوارض مربوطه) است.
مثال عملی: در تمام قواعد به جز DDP، این خریدار است که مسئولیت انجام تشریفات گمرکی واردات و پرداخت عوارض در کشور مقصد را بر عهده دارد.
۱۱ قاعده اصلی اینکوترمز ۲۰۲۰ (آخرین ورژن)
قواعد اینکوترمز ۲۰۲۰ به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
گروه اول: قواعد قابل استفاده برای تمام شیوه‌های حمل (زمینی، هوایی، ریلی و دریایی)
- تحویل درب کارخانه (EXW – Ex Works)
تعهد فروشنده: کالا را در محل خود (کارخانه، انبار) در اختیار خریدار قرار می‌دهد.
نکته کلیدی: این قاعده کمترین تعهد را برای فروشنده و بیشترین تعهد را برای خریدار ایجاد می‌کند. فروشنده حتی مسئولیت بارگیری کالا روی وسیله نقلیه خریدار را ندارد.
- تحویل به حمل‌کننده (FCA – Free Carrier)
تعهد فروشنده: کالا را پس از انجام تشریفات گمرکی صادرات، به حمل‌کننده‌ای که توسط خریدار تعیین شده، در محل مشخصی (مثلاً انبار فروشنده یا ترمینال حمل) تحویل می‌دهد.
نکته کلیدی: این قاعده بسیار انعطاف‌پذیر است و جایگزین مناسبی برای EXW (اگر فروشنده بارگیری کند) و FOB (در حمل کانتینری) محسوب می‌شود.
- کرایه حمل پرداخت شده تا (CPT – Carriage Paid To)
تعهد فروشنده: کالا را به حمل‌کننده منتخب خود تحویل می‌دهد و هزینه حمل را تا مقصد تعیین شده پرداخت می‌کند.
نکته کلیدی انتقال ریسک: ریسک از بین رفتن یا آسیب به کالا، زمانی که فروشنده کالا را به اولین حمل‌کننده در مبدأ تحویل می‌دهد، به خریدار منتقل می‌شود، نه در مقصد!
- کرایه حمل و بیمه پرداخت شده تا (CIP – Carriage and Insurance Paid to)
تعهد فروشنده: مانند CPT، کالا را تحویل داده و هزینه حمل را می‌پردازد، اما علاوه بر آن، موظف است بیمه‌ای برای ریسک‌های خریدار تا مقصد نهایی تهیه کند.
نکته کلیدی انتقال ریسک: در اینجا نیز ریسک در مبدأ (با تحویل به اولین حمل‌کننده) به خریدار منتقل می‌شود.
- تحویل در محل (DAP – Delivered at Place)
تعهد فروشنده: کالا را روی وسیله نقلیه، در حالی که آماده برای تخلیه است، در محل مقصد تعیین‌شده، در اختیار خریدار قرار می‌دهد.
نکته کلیدی: فروشنده تمام ریسک‌ها و هزینه‌ها را تا رسیدن به مقصد (قبل از تخلیه) بر عهده دارد. خریدار مسئول ترخیص واردات است.
- تحویل در محل تخلیه شده (DPU – Delivered at Place Unloaded)
تعهد فروشنده: کالا را پس از تخلیه از وسیله نقلیه، در محل مقصد تعیین‌شده، در اختیار خریدار قرار می‌دهد.
نکته کلیدی: این تنها قاعده‌ای است که در آن فروشنده صراحتاً مسئول تخلیه کالا در مقصد است.
- تحویل با حقوق و عوارض گمرکی پرداخت شده (DDP – Delivered Duty Paid)
تعهد فروشنده: کالا را پس از انجام ترخیص واردات و پرداخت تمام عوارض، در محل مقصد و آماده برای تخلیه، به خریدار تحویل می‌دهد.
نکته کلیدی: این قاعده بیشترین تعهد را برای فروشنده و کمترین تعهد را برای خریدار ایجاد می‌کند.
گروه دوم: قواعد ویژه حمل‌ونقل دریایی و آبراه‌های داخلی
این قواعد تنها زمانی استفاده می‌شوند که کالا از طریق کشتی یا شناور حمل شود.
- تحویل در کنار کشتی (FAS – Free Alongside Ship)
تعهد فروشنده: کالا را در بندر بارگیری، در کنار کشتی تعیین شده توسط خریدار قرار می‌دهد.
نکته کلیدی: از لحظه‌ای که کالا در اسکله کنار کشتی قرار می‌گیرد، ریسک به خریدار منتقل می‌شود.
- تحویل روی عرشه کشتی (FOB – Free on Board)
تعهد فروشنده: کالا را در بندر بارگیری، روی عرشه کشتی تعیین شده توسط خریدار قرار می‌دهد.
نکته کلیدی: ریسک به محض قرار گرفتن کالا روی عرشه کشتی، از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود. این یکی از پرکاربردترین قواعد دریایی است.
- هزینه و کرایه حمل (CFR – Cost and Freight)
تعهد فروشنده: کالا را روی عرشه کشتی تحویل می‌دهد و هزینه و کرایه حمل تا بندر مقصد را پرداخت می‌کند.
نکته کلیدی انتقال ریسک: مانند CPT، ریسک در بندر مبدأ (وقتی کالا روی عرشه قرار می‌گیرد) به خریدار منتقل می‌شود، اما هزینه تا بندر مقصد با فروشنده است. بیمه با خریدار است.
- هزینه، بیمه و کرایه حمل (CIF – Cost, Insurance and Freight)
تعهد فروشنده: مانند CFR، کالا را تحویل داده و هزینه حمل را می‌پردازد، اما علاوه بر آن، موظف است بیمه‌ای برای ریسک‌های خریدار تا بندر مقصد تهیه کند.
نکته کلیدی انتقال ریسک: در اینجا نیز ریسک در بندر مبدأ به خریدار منتقل می‌شود.
اینکوترمز و ارزش‌گذاری گمرکی: یک رابطه کلیدی
انتخاب قاعده اینکوترمز مستقیماً بر ارزش گمرکی کالای شما تأثیر می‌گذارد. ارزش گمرکی، پایه‌ای برای محاسبه عوارض و مالیات ورودی است.
- مثال: فرض کنید ارزش کالای شما ۱۰۰۰۰ دلار است.
- اگر از قاعده FOB استفاده کنید، ارزش گمرکی در بسیاری از کشورها (مانند آمریکا) همان ۱۰۰۰۰ دلار است و هزینه‌های حمل و بیمه بین‌المللی جدا محاسبه می‌شوند یا اصلا در ارزش‌گذاری لحاظ نمی‌شوند.
- اگر از قاعده CIF استفاده کنید، ارزش گمرکی شامل ۱۰۰۰۰ دلار + هزینه حمل + هزینه بیمه خواهد بود. بنابراین، گمرک مقصد عوارض را بر اساس این مبلغ بالاتر محاسبه می‌کند.
کشورها رویکردهای متفاوتی دارند. برخی بر مبنای ارزش CIF (شامل هزینه، بیمه و کرایه تا مرز) و برخی بر مبنای ارزش FOB (ارزش کالا در بندر مبدأ) ارزش‌گذاری می‌کنند. بنابراین، انتخاب اینکوترمز صحیح و ارائه اسناد شفاف به گمرک برای جلوگیری از جریمه و تاخیر ضروری است.
نتیجه‌گیری
انتخاب قاعده اینکوترمز مناسب یک تصمیم استراتژیک است که بر هزینه، ریسک و مسئولیت‌های شما در یک معامله بین‌المللی تأثیر مستقیم دارد. با درک دقیق این ۱۱ قاعده، می‌توانید با اطمینان بیشتری قرارداد ببندید، هزینه‌های خود را مدیریت کنید و از بروز مشکلات پیش‌بینی نشده جلوگیری نمایید.
منبع: MARKET ACCESS MAP
